مرغ دارای بالاترین جمعیت در بین جانوران اهلی جهان است و طبق آمار سال ۲۰۰۳ جمعیت این پرنده در جهان به بیش از ۲۴ میلیازد قطعه رسیده است.

این پرنده همه چیر خوار است و زمین را برای یافتن دانه ها، حشرات و حتی جانوران کوچک نظیر مارمولک و کرم کندوکاو می کند. مرغ توانایی پریدن برای مسافت های طویل و طولانی را ندارد و بیشتر بر روی زمین راه می رود. مرغ ها اجتماعی بوده و به صورت گله ای زندگی می کنند و در گله های خود دارای یک نوع سلسله مراتب هستند.

نژاد های مرغ از نظر تقسیم بندی به ۴ گروه اصلی آمریکایی، انگلیسی، آسیایی و مدیترانه ای تقسیم می شوند. هر چند که در برخی از نژاد ها شکل ظاهری خروس با شکل ظاهری مرغ از همان نژاد تفاوت آشکاری دارد، اما معمولا در اغلب نژاد های ماکیان شباهت های زیادی بین مرغ و خروس در یک نژاد مخصوص دیده می شود. از آنجا که نژاد های مرغ به لحاظ خصوصیات ظاهری بسیلر متنوع و پراکنده اند، لذا ارائه مشخصات ظاهری مشترک برای تمامی این نژاد ها کار آسانی نیست. وزن پرنده نر و ماده در مرغ در نژاد های مختلف بسیار متنوع است به طوری که میانگین ورن بلوغ در برخی از نژاد ها به ۴ تا ۵ کیلوگرم بالغ می شود. ارتفاع قد نیز در این پرندگان به تبع وزن آنها در نژاد های مختلف بسیار متنوع است. در پرندگان بالغ وجود تاج بزرگ تر و سنگین تر وجود سیخک های بزرگ تر در پشت پا نسبت به پرنده ماده از مشخصات ظاهری پرنده نر (خروس) است. پر های دم و گردن معمولا در خروس ها بلند تر  و زایده های گوشتی زیر گردن (ریش) آن ها بزرگ تر از مرغ ها است.

مرغ به صورت طبیعی ار ۵ تا ۱۱ سال، بسته به نژاد، عمر می کند. سن بلوغ جنسی در مرغ های متعلق به نژاد های مختلف متفاوت بوده ولی به طور متوسط بین ۵ تا ۷ ماهگی است. معمولا نژاد های سبک وزن نظیر نژاد های مدیترانه ای زودتر از نژاد های سنگین آمریکایی و انگلیسی به بلوغ می رسند. رنگ تخم در نژاد های مختلف از سفید تا قهوه ای تیره تغییر می کند.

وزن تخم مرغ ممکن است در نژاد های مختلف از ۵۰ تا ۷۰ گرم متفاوت باشد و به طور متوسط حدود ۶۰ گرم است. طول تخم مرغ طبیعی حدود ۶ سانتی متر، عرض آن ۴ سانتی متر و ضخامت پوسته به طور متوسط ۳۱/۰ میلی متر است. 

۲-جوجه کشی طبیعی
فصل جوجه کشی طبیعی معمولا فصل پاییز است هر چند ممکن است مرغ ها در هر فصلی آمادگی خوابین بر روی تخم ها را داشته باشد. معمولا هر خروس می تواند چندین مرغ را نگهداری و بارور نماید. در طبیعت مرغ پس از یک روزه تخم گذاری کرچ می شود و بر روی تخم ها می خوابد تا تخم ها به جوجه تبدیل شوند. کرچی در واقع تمایل مرغ ها به خوابیدن بر روی تخم است.

با قرار دادن تخم های مصنوعی  (ماجه) در آشیانه می توان حالت کرچی کاذب را در مرغ ایجاد کرد. در روز های کرچی مرغ فقط برای خوردن و آشامیدن آشیانه را ترک می کند. مرغ در یک دوره تخم کذاری مستمر (دوره کلاچ) معمولا ۱۲ الی ۱۳ تخم تولید می کند. اگر تخم ها از دسترس مرغ خارج نشود، مرغ می تواند بر روی همین  تعداد تخم مرغ خوابیده و آن ها را تبدیل به جوجه کند. از آن جا که تجربه مرغ با افزایش سن آن افزایش می یابد، معمولا در دوره های کرچی دوم و سوم نتیجه بهتری از جوجه کشی طبیعی حاصل می شود. شرایط آب و هوای نظیر دما و رطوبت محیط، باروری تخم ها و آلودگی های محیطی به شدت بر میزان موفقیت جوجه کشی طبیعی در مرغ موثر هستند.

در طول دوره جوجه کشی مرغ کرچ دما و رطوبت تخم ها را تامین می کند و تخم ها را طی دوره اول جوجه کشی به طور مرتب می چرخاند تا جنین به پوسته نچسبد. با خوابیدن مرغ بر روی تخم ها و تامین دمای کافی، رشد جنین آغاز می شود و در پایان یک دوره ۲۱ روزه همه تخم ها با یکی یا دو روز اختلاف هچ می شوند.

جوجه ها یکی یکی با نوک خود سوراخی را در قسمت پهن تخم ایجاد کرده وپس از چند ساعت استراحت کرده و با تلاش مجدد از پوسته خارج می شود. مرغ جوجه را زیر بال و پر خود گرفته و با استفاده از گرمای بدنش جوجه ها را خشک می کند.

مرغ مادر معمولا به مدت ۲ روز پس از هچ در لانه می ماند و در این مدت جوجه ها از زرده جذب شده تغذیه می کنند. مرغ برای اولین بار جوجه ها را به سمت آب و غذا هدایت کرده و هنگامی که به خوراک دسترسی پیدا می کند، جوجه ها را صدا می زند اما به ندرت جوجه ها را مستقیما تغذیه می کند. مرغ مادر برای ۶ تا ۷ هفته مراقبت از جوجه ها را ادامه می دهد و سپس به تدریج توجه خود را نسبت به جوجه هایش از دست داده و شروع به تخم گذاری مجدد می کند.

۳-تشکیل گله مولد به منصور جوجه کشی مصنوعی
در پرورش صنعتی مرغ نژاد گوشتی و یا تخم گذار تشکیل گله مولد با خرید جوجه یک روزه از موسسات مربوطه انجام می شود. در فرآیند اصلاح نژاد مرغ گوشتی یا تخم گذار چهار سطح مختلف به ترتیب شامل پرورش مرغ لاین، گله اجداد، گله مادر و گله های تجاری مد نظر است. لذا برای تهیه گله مولد در هر یک از سطوح مذکور جوجه های یک روزه اصلاح نژاد شده  از سطح بالاتر خریداری و پرورش می یابند. برای مثال برای تشکیل گله مرغ مادر باید جوجه های لازم از گله مرغ اجداد تهیه شده و پرورش یابند. و یا برای تهیه گله مرغ اجداد باید جوجه های نر و ماده از گله های مخصوص مرغ لاین خریداری و انتخاب شوند.

در پرورش نژاد های مرغ زینتی و یا پرورش سنتی، چنین سطوحی معمولا وجود نداشته و تهیه گله مولد با خرید تعدادی از جوجه های یک روزه، نیمچه ها و یا پرنده های مولد نر و ماده از یک نژاد خالص انجام می شود. به دلیل تنوع نژاد های مختلف مرغ در سراسر جهان، پیش از تشکیل گله مولد باید هدف از پرورش مشخص شود تا پرنده های خریداری شده و یا انتخاب شده با توجه به هدف مورد نظر پرورش یابند. نسبت بین پرنده مولد نر و ماده در نژاد های گوشتی ۱ به ۸ تا ۱ به ۱۰ و در نژاد های تخم گذار ۱ به ۱۰ تا ۱ به ۱۲ مناسب است. حروس ها در روز، بین ۱تا ۵۰ بار و به طور متوسط ۲۰ بار جفت گیری می کنند. در زندگی آزاد و طبیعی مرغ های جوان جفت گیری را از ۱۷ هفتگی شروع می کنند و تمامی مرغ ها صرف نظر از سنشان، رفتار جفت گیری را ۴ الی ۸ روز قبل از دوره تخم گذاری جدید بروز می دهند. بیشتر جفت گیری ها در بعد از ظهر انجام می شود.

عوامل متعددی بر دزصد موفقیت جوجه کشی موثرند. از جمله این عوامل می توان به شرایط پرورش گله مولد، نسبت پرنده نر به ماده، نژاد مرغ، سن گله مولد، سن تخم مرغ، اندازه و وزن تخم ها، کیفیت پوسته تخم مرغ و شکل ظاهری آن ها و همچنین نحوه مدیریت جوجه کشی به لحاظ تامین دما، رطوبت و تهویه کافی  و تنظیم چرخش مجدد تخم ها در این مدت اشاره نمود.

در بسیاری از موارد اولین تخم هایی که مرغ های مادر تولید می کنند به خوبی هچ نمی شوند. معمولا این تخم ها بیش از مقدار طبیعی در بدن مرغ مادر می مانند و این موضوع (پیش انکوباسیون) اثر زیان آوری بر قدرت جوجه در آوری خواهد داشت. همچنین جوجه های تولید شده از تخم های تولیدی  در ۲ هفته اول تخم گذاری زنده مانی مطلوبی ندارند. معمولا تخم مرغ های قابل جوجه کشی مربوط به ۲ یا ۳ هفته اول تولید به دلیل قدرت جوجه در آوری کم و رشد کم جوجه های تولید شده از آن ها، و به خاطر این که این تخم مرغ ها اغلب کوچک بوده و جوجه های کوچک هم تولید می نمایند، در دستگاه گذاشته نمی شوند. قدرت جوجه در آوری از اولین تخم مرغ تولیدی   تا حدود دوازده و چهاردهمین هفته تولید افزایش می یابد و پس از ان هرچه از عمر تخم گذاری گله می گذرد قدرت جوجه درآوری رفته رفته کاهش می یابد. معمولا قابلیت جوجه در آوری تخم مرغ های حاصل از مرغ های پر تولید بهتر از آن های است که تولیدشان متوسط یا کم باشد.

معمولا تخم مرغ هایی که در درجه حرارت بالا یا پایین تر از حد مجاز نگه داری می شوند، قدرت جوجه در آوری کمی خواهند داشت. گرما یا سرمای شدید هوا برای مدت طولانی باعث کاهش قدرت جوجه درآوری تخم ها می شود، زیرا تغیرات دما بر راندمان عملکرد مرغ های مادر و کیفیت تخم مرغ های تولید شده اثر می گذارند.

کاهش مصرف دما در ماه های گرم باعث کمبود تغذیه مادران و جنین و تولید تخم های ضعیف خواهد شد. کیفیت تخم مرغ ها در دوران انبار داری در ماه های گرم خیلی بیشتر از ماه های سرد افت خواهد دید.

در بسیاری از موارد همراه با افزایش سن مرغ ها قدرت جوجه در آوری تخم کاهش می یابد. زیرا در این هنگام تخم مرغ های تولیدی بزرگ تر بوده و زمان بیشتری در اویداکت می مانند، و لذا زمان پیش انکوباسیون قبل از تخم گذاری افزایش می یابد و در این موارد جنین تا زمانی خروج تخم ها از بدن مادر مراحل پیشرفته ای از رشد را طی می کند، که باعث کاهش جوجه در آوری می شود. تخم مرغ های تولید شده از مرغ های پیر باید زودتر از تخم مرغ های تولیدی از مرغ های جوان در دستگاه  گذاشته شوند. معمولا تخم مرغ های بزرگ تولید شده از مرغ های پیر دارای درصد موارد مرگ و میر جنین بالا تری هستند. این مرگ و میر خیلی زود و در ابتدای انکوباسیون شروع می شود که اغلب مورد توجه واقع نشده و به حساب عدم باروری گذاشته می شود، که این موضوع ضرر زیادی به بهره برداران می رساند.

۴-جمع آوری و نگه داری تخم در گله مولد
فصل تخم گذاری در مرغ نسبتا طولانی بوده و به طور طبیعی مرغ ها قادرند در تمام طول سال تخم گذاری کنند. مرغ ها در طبیعت از ۸۰ تا ۱۵۰ تخم تولید می کنند، اما در نژاد های اصلاح شده در یک سال این تعداد به ۲۹۵ تا ۳۰۵ عدد تخم می رسد. طبیعت مرغ ها به گونه ای است که معمولا چند روز پشت سرهم تخم گذاشته (دوره کلاچ)  و سپس برای یک یا چند روز تخم گذاری آن ها متوقف شده و این دوره مجدتا تکرار می شود. مرغ های مولد باید به تخم گذاری در لانه های مخصوص عادت کنند، زیرا تخم گذاری بر روی زمین باعث افزایش درصد تخم مرغ های شکسته و کثیف می شود. برای عادت دادن سریع مرغ ها به تخم گذاری در لانه برخی موارد باید مورد توجه قرار گیرند. اول این که ارتفاع لانه تخم گذاری از زمین نباید بیش از ۷۰ سانتی متر باشد و مرغ ها بتوانند به راحتی به آن دسترسی داشته باشند. لانه ها باید پیش از شروع تخم گذاری گله داخل سالن پرورش قرار گیرند تا مرغ ها به وجود لانه ها عادت کنند.

مواد سازنده بستر لانه ها پیش از شروع تخم گذاری باید تمیز نگه داشته شوند، در صورت کثیف و خاک آلود بودن و یا سفت و سخت بودن مواد تشکیل دهنده بستر لانه ها، مرغ ها از لانه استفاده نمی کنند. مواد تشکیل دهنده بستر لانه باید کافی باشد.

اگر مواد همراه باد پراکنده شوند و یا به خارج برده شوند و کف برهنه لانه تخم گذاری معلوم شود، ممکن است مرغ ها میل به تخم گذاری در آن نداشته باشند.

تعداد لانه های تخم گذاری باید باید متناسب با تعداد پرنده مولد درون سالن باشد. در پرورش مرغ مولد به ازای هر ۴ قطعه مرغ باید یک لانه تخم گذاری در نظر گرفته شود. اگر مرغ ها نتوانند لانه ای برای تخم گذاری پیدا کنند، روی زمین تخم گذاری خواهند کرد. در ابتدای شروع تولید، کارگران باید شش تا هشت بار در روز تخم مرغ های روی زمین را جمع آوری کنند، زیرا مرغ وقتی تخم مرع های روی زمین را ببیند، به تخم گذاری روی زمین رغبت زیادی نشان خواهند داد.

توصیه می شود تخم مرغ ها را روزانه چهار بار از داخل لانه ها جمع آوری کنند، ولی در روز های خیلی گرم وخیلی سرد، لازم است جمع آوری تخم مرغ ها به پنج تا شش بار در روز افزایش یابد. جمع آوری تخم مرغ ها باعث کاهش شکستگی و حفظ پتانسیل جوجه در آوری آنها خواهد شد. اگر تخم مرغ ها در لانه تخم گذاری زیر مرغ های دیگر قرار گیرند، شرایط پیش انکوباسیون برای آن ها به وجود می اید. که به این ترتیب مدت زمان انکوباسیون کوتاه شده، توانایی جوجه در آوری کم  و از کیفیت جوجه ها کاسته خواهد شد. وقتی تخم مرغ ها ۴ بار در روز جمع آوری شوند، بعضی تخم ها ۳ تا ۴ ساعت و برخی فقط چند دقیقه در لانه می مانند. این اختلاف در زمان پیش انکوباسیون ممکن است به همین میزان باعث اختلاف در زمان خروج جوجه ها از تخم مرغ، توانای جوجه در آوری و کیفیت جوجه ها شود. بهتر است تخم مرغ هر روز در همان روز جمع آوری شود و برای صبح روز بعد نماند. هرچه فاصله بین تخم گذاری و جمع آوری تخم مرغ ها طولانی شود،  قدرت پوسته در جلوگسری از ورود باکتری ها به داخل تخم مرغ کاهش خواهد یافت. گاهی با شیب دادن کف لانه تخم گذاری تخم مرغ ها را جمع آوری می کنند. تخم مرغ ها روی تسمه افتاده و به وسیله آن به انتهای سالن منتقل می شوند. به این ترتیب زمان پیش انکوباسیون به حداقل رسیده و ضد عفونی تخم مرغ با حداقل فاصله زمانی پس از تخم گذاری قابل انجام خواهد بود.

تخم مرغ های جوجه کشی باید سریع خنک شوند. اگرچه در اغلب موارد درجه حرارت اتاق نگه داری تخم مرغ ۳/۱۸ درجه سانتی گراد در نظر گرفته می شود ولی چند ساعت طول خواهد کشید تا درجه حرارت داخلی تخم مرغ به این مقدار برسد. بهترین روش آن است که تخم مرغ ها را روی شانه جمع آوری کنند تا گردش هوا در اطراف آن ها زیاد باشد، به این ترتیب تخم مرغ ها سریع تر خنک شده و گاز دادن آنها نیز بهتر صوررت خواهد گرفت. نگه داری تخم های جوجه کشی در کارتن چندان قابل توصیه نیست  و تنها در مواردی که تخم مرغ ها در فاصله های طولانی حمل شوند می توان شانه های تخم مرغ را در کارتن قرار داد.

شانه های پلاستیکی بهتر از انواع مقوایی هستند. شانه های مقوایی خیلی سریع کثیف شده و قابل شستشو نیستند. بهتر است از شانه های پلاستیکی استفاده شود زیرا مواد تشکیل دهنده بستر لانه در ان نمی ماند و از شیار های آن خارج می شوند.

جمع آوری و روی هم انباشتن تخم مرغ ها دز یک سبد توری نیز باعث افزایش شکستگی تخم مرغ ها خواهد شد. به علاوه تخم مرغ ها هنگام خروح از سبد و انتقال به ظرف و یا سبد بیش از حد دستکاری خواهند شد.

توجه به این نکته مهم است که پوسته تخم مرغ بدون میکروب و اصطلاحا استریل وجود ندارد. بر روی یک تخم مرغ تازه ممکن است حداقل در حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ میکروب وجود داشته باشد که تعداد آنها در ساعت پس از تخم گذاری و در صورت شرایط مناسب به سرعت رشد کرده و به ده ها هزار عدد می رسد. مدفوع مرغ یکی از آلوده کننده های اصلی تخم مرغ است و یک گرم آن ۲ تا ۶ بیلیون باکتری دارد. ضد عفونی پوسته تخم مرغ باعث حذف باکتری های روی پوسته شده  و از انتشار باکتری ها به تخم مرغ هایی که در انکوباتور قرار می گیرند، جلوگیری می کند. برای ضد عفونی تخم مرغ ها از مواد مختلفی استفاده می شود که در زیل به برخی از آن ها اشاره می گردد.

ترکیبات آمونیوم چهار تایی: آمونیوم چهارتایی یک ماده شیمیای قوی برای کشتن باکتری هاست. برای استفاده از این ترکیب در ضدعفونی تخم مرغ ها معمولا غلظت ppm ۲۰۰ آن را به صورت محلول با آب ولرم بر روی تخم مرغ ها اسپری می کنند.

مخلوط ترکیبات آمونیوم چهارتایی و فرمالین: از ترکیب دو ماده ضد عفونی کننده فرمالین و ترکیبات آمونیوم چهار تایی، یک محلول ضد عفونی کننده مناسب تولید می شود. از فرمول زیر برای تهیه محلول ضد عفونی استفاده می کنند:

فرمالین ۴۰ درصد به مقدار ۶/۲۹ سانتی متر مکعب، آمویوم چهار تایی به مقدار ۶/۲۹ سانتی متر مکعب، آب ولرم به مقدار ۸/۳ لیتر. فرمالین و ترکیب آمونیوم چهار تایی را در در ۸/۳ لیتر آب ولرم حل کرده و بر روی تخم ها اسپری می کنند.

ازن (o3): از گاز ازن می توان برای ضدعفونی تخم مرغ هایی که در روز اول جوجه کشی در دستگاه انکوباسیون قرار می گیرند، استفاده کرد. در صورت استفاده از گاز ازن تخم مرغ ها باید در محفظه کاملا بسته و کوچک نگهداری شوند. در این روش غلظت ۱۰۰ ppm ازن به مدت ۱ تا ۵ ساعت برای ضد عفونی تخم مورد استفاده قرار می گیرد.

گاز فرمالدئید:گاز فرمالدئید ضد عفونی کننده بسیار خوبی است و به راحتی می توان تعداد زیادی تخم مرغ را به وسیله آن ضد عفونی کرد. این گاز باید با غلظت مناسب و در یک محفظه کاملا بسته برای ضد عفونی تخم مرغ ها مورد استفاده واقع شود. تخم مرغ های جوجه کشی باید در کوتاه ترین زمان ممکن پس از جمع آوری در مزرعه و یک اتاق بسته و بدون روزنه با استفاده از گاز فرمالدئید ضد عفونی شوند.

بهتر است که تخم مرغ های جوجه کشی زمانی ضد عفونی شوند که هنوز گرم هستند. زمانی که تخم مرغ ها خنک می شوند محتویات داخلی آن ها چروکیده شده و مواد ضد عفونی کننده روی پوسته به داخل تخم مرغ نفوذ می کنند که این موضوع باعث فساد تخم مرغ و مرگ جنین خواهد شد. توجه به این نکته مهم است که سالن نگه داری مرغ های مادر اغلب با ساختمان های جوجه کشی فاصله داشته و تخم مرغ های نطفه دار باید در این فاصله حمل شوند. بدون توجه به مسافت انتقال تخم مرغ ها و یا زمان معطل ماندن قبل از حمل و نقل، تخم مرغ ها هنگام ورود به موسسات جوجه کشی باید مجددا ضد عفونی شوند.

کیفیت یک تخم مرغ به شرایط خارجی پوسته، شرایط خود پوسته و محتویات آن بستگی دارد.  تخم مرغ های با کیفیت پایین قبل از جوجه کشی حذف می شوند. هنگام جمع آوری تخم مرغ ها باید تخم مرغ های خیلی بزرگ و شکسته را جدا نمود. قدرت جوجه در آوری تخم مرغ های کوچک و بسیار بزرگ  به خوبی تخم مرغ هایی با اندازه طبیعی نیست. تخم مرغ های خیلی بزرگ، دو زرده و خیلی کوچک نیاید در انکوباتور گذاشته شوند. در روز های ابتدایی تولید، تعداد بیشتری تخم مرغ دو زرده تولید خواهد شد. تخم مرغ هایی که برای تولید جوجه در گله مادر استفاده می شوند، باید با دقت خیلی بیشتری (نسبت به مولدین گله های گوشتی یا تخم گذار تجاری) انتخاب شوند.

اندازه جوجه بستگی به اندازه تخم مرغ و همچنین رطوبت نسبی هوای اطراف تخم مرغ دارد. جوجه ها پس از خروج از تخم به سرعت وزن خود را از دست می دهند.این موضوع به دلیل از دست دادن رطوبت بدن است.

جدول۱-رابطه وزن تخم مرغ با وزن جوجه های هچ شده از آن ها

وزن طیور گوشتی به اندازه تخم مرغ بستگی دارد. به ازای هر ۳۶/۲ گرم اضافه وزن در هر تخم مرغ می توان انتظار داشت که وزن سرانه گله گوشتی (مرغ و خروس) در زمان ارائه به بازار، ۵/۱۲ گرم افزایش داشته باشد.

در جوجه کشی مرغ، تخم مرغ های بیضی شکل بهتر هچ می شوند. تخم مرغ های خیلی طویل، لاغر و یا کاملا گرد به خوبی هچ نمی شوند. خیلی از تخم مرغ ها که نقص پوسته ای دارند (مثل خطوط بر آمده، انتهای برجسته و غیره) به طور مطلوب هچ نخواهند شد. کیفیت نا مطلوب محتویات داخل تخم مرغ نیز بر روی قدرت جوجه در آوری تاثیر منفی خواهند گذاشت.

تراکم رنگدانه ها در پوسته تخم مرغ های قهوه ای با قدرت جوجه در آوری آن ها درارتباط است. برخی از مشاهدات نشان داده است که تخم مرغ های با رنگ پوسته تیره تر  بهتر از تخم مرغ های با رنگ پوسته ی روشن هچ می شوند. البته این موضوع عمومیت نداشته و لزوما قابلیت جوجه در آوری تخم مرغ های که پوسته روشن دارند پایین نخواهد بود. کیفیت پوسته تخم مرغ علاوه بر این که تحت تاثیر ژنتیک است،

جدول۲-درصد جوجه در آوری تخم های غیر طبیعی در گله مادر گوشتی

عوامل تغذیه ای و درجه حرارت محیط نیز بر آن موثر می باشند. تغذیه مرغ ها با چیره های دارای کمبود کلسیم  و ویتامین D و پرورش آن ها در درجه حرارت محیطی بالاتر از ۳۲ درجه سانتی گراد باعث تولید تخم مرغ هایی با پوسته نا مناسب می شود که معمولا درصد جوجه در آوری آن ها مناسب نیست.

همچنین هر چند عمر تولیدی مرغ ها افزایش یابد، نا هنجاری های پوسته ممکن است بیشتر شود. تولید روزانه کربنات کلسیم توسط رحم برای تشکیل پوسته تخم مرغ در تمام طول عمر ثابت می ماند، در حالی که اندازه تخم مرغ ها با افزایش سن تولید بزرگ تر شده و به این ترتیب پوسته با افزایش سن مرغ، رفته رفته نازک و بی کیفیت تر خواهد شد.

ضخامت پوسته در قدرت جوجه در آوری نقش دارد. تعداد کمی از تخم مرغ هایی که ضخامت پوسته آن ها کمتر از ۲۷/۰ میلی متر است هچ خواهند شد و برای نتیجه گیری بهتر ضخامت پوسته باید ۳۳/۰ تا ۳۵/۰ میلی متر باشد. برای اندازه گیری ضخامت پوسته از کولیس های مخصوص استفاده می شود. بعضی از تخم مرغ ها اتاقک هوایی لرزان دارند که در اثر دستکاری و حملو نقل، قدرت جوجه در آوری خود را از دست می دهند. بیشترین موارد کاهش قدرت جوجه در آوری مربوط به این گونه تخم مرغ ها است. اغلب هچری ها، پیش از قرار دادن تخم مرغ در انکوباتور به منظور حذف تخم مرغ های ترک دار، آن ها را کندلینگ می کنند. اگر این روش استفاده می شود باید تخم مرغ ها را طی شب قبل از آزمایش سرد نگه داریم، چون به این ترتیب دقت عمل دو برابر خواهد شد.

هرچه کیفیت آلبومین بیشتر باشد، قدرت جوجه در آوری تخم مرغ بهتر می شود. کیفیت آلبومین را با واحد هاف می سنجند. بهترین درصد جوجه در آوری تخم مرغ ها وقتی است که واحد هاف تخم مرغ تازه برابر با  ۸۰ یا بیشتر از آن باشد. در صورت نگه داری و انبار بیش از مدت تخم مرغ ها قبل از جوجه کشی، به دلیل کاهش ویسکوزیته آلبومین کیفیت آن کاهش خواهد یافت. کاهش ویسکوزیته آلبومین باعث کاهش موسین زرده می شود و این موضوع رشد جنین را مختل می کند.

دسته بندی تخم مرغ ها باید در اتاق نگه داری تخم مرغ و وقتی تخم مرغ ها سرد هستند انجام شود. این کار در حد امکان باید هنگام قرار دادن تخم مرغ ها در انکوباتور انجام گیرد. در این حالت باید تخم مرغ های روی سینی ستر را داخل قفسه ها قرار داده و قفسه ها را پوشاند. هیچ گاه نباید تخم مرغ های قابل جوجه کشی را در معرص جریان هوا (مثلا رو به روی باد زن) قرار داد. افزایش جریان هوای اطراف تخم مرغ ها باعث افزایش تبخیر محتویات آن ها خواهد شد. درجه بندی تخم مرغ ها، معمولا تعداد تخم مرغ های ترک خورده را افزایش می دهد. در اغلب موارد بهتر آن است که تخم مرغ ها بدون درجه بندی در دستگاه قرار گیرند تا از دست کاری اضافی جلوگیری شده باشد، ولی این بدان معنی نیست که تخم مرغ های حذفی و بی کیفیت را از بقیه جدا نکنند. در بیشتر هچری ها یک معیار وزن و اندازه تخم مرغ بر اساس نوع نژادی که تخم مرغ ان را به دستگاه می برند (گوشتی، لگهورن، تجاری، مادر و غیره) وجود دارد. دامنه معیار وزن تخم ها از ۵۲ تا ۷/۵۶ گرم در هر تخم مرغ متغیر ااست و معمولا تخم های سبک تر یا سنگین تر برای هچ مناسب نیستند.

تخم مرغ های تازه باید یک یا چند روز در انبار بمانند و سپس در انکوباتور قرار گیرند. در مجتمع هایی که مرغ مادر تولید می کنند، تخم مرغ های بارور یک  تا دو هفته بعد از تولید هم در خارج از انکوباتور می مانند. شرایط نگه داری تخم مرغ ها تاثیر زیادی بر حفظ کیفیت اولیه آن ها خواهد داشت. اگرچه درجه حرارت مطلوب برای رشد جنین در یک انکوباتور که با سیستم اجباری گردش هوا کار  می کند در حدود ۳۷/۵ درجه سانتی گراد است، ولی به معنی ان نیست که در درجه حرارت پایین تر شد جنین متوقف می شود. درجه حرارت آستانه برای رشد جنین ۲۰ درجه سانتی گراد است و در حرارت های بیش از این جنین شروع به رشد خواهد کرد و پایین تر از ان رشد جنین متوقف می شود. جنین داخل تخم مرغ تازه گذاشته شده نسبت به تغییرات درجه حرارت محیط (بالا و پایین تر از حد آستانه) مقاوم است و این تغییرات معمولا باعث مرگ کامل جنین نمی شود، ولی تغییر درجه حرارت به بالاتر و پایین تر از حد آستانه باعث می شود جنین ضعیف تر شده و شانس خروج آن از تخم مرغ کاهش یابد.  برای نگه داری تخم مرغ ها به مدت ۱۴ روز در اتاق نگه داری، درجه حرارت باید در حدود ۳/۱۸ درجه سانتی گراد باشد تا رشد جنین به طور کامل متوقف شود.  اگرچه درجه حرارت صحیح و عملی نگه داری تخم ها ۳/۱۸ درجه سانتی گراد توصیه شده است، ولی برخی از مشاهدات نشان می دهد که وقتی تخم ها بیش از ۵ روز در دمای ۵/۱۰ درجه سانتی گراد نگه داری شوند،درصد جوجه در آوری بیشتری خواهند داشت.

جدول۳-زمان لازم برای سرد کردن تخم مرغ از ۸/۳۷ به ۲/۱۸ درجه سانتی گراد در ظروف مختلف.

در دوران نگه داری تخم مرغ ها در انبار، باید رطوبت اتاق نگه داری را تا اندازه ای افزایش دهیم که میزان تبخیر به حداقل برسد. رطوبت نسبی اتاق نگه داری تخم مرغ باید حدود ۷۵ درصد باشد. در نگه داری تخم ها در هوای آزاد، قدرت جوجه در آوری تخم مرغ هایی که کمتر از ۵ روز نگه داری می شوند اندکی کاهش می یابد. وقتی مدت زمان نگه داری تخم ها بیش از ۵ روز باشد، قدرت جوجه در آوری ان ها کاهش بیشتری خواهد یافت. در شرایط تجاری، تخم مرغ ها حداقل دو بار در هفته داخل انکوباتور قرار می گیرند. در این صورت بعضی از تخم مرغ ها هنگام قرار گرفتن در انکوباتور ۳ روز، بعضی ۲ روز و بعضی دیگر ۱ روز سن دارند. گاهی دوره پیش انکوباسیون و ذخیره تخم ها بیش از این مقدار خواهد بود،  به این ترتیب نه تنها قدرت جوجه در آوری تخم ها کاهش خواهد یافت، بلکه دوره انکوباسیون آن ها هم طولانی تر خواهد شد. بر اساس یک قاعده کلی به ازای هر یک روز پیش از دوره ۱۴ روزه نگهداری تخم ها، ۳۰ دقیقه بر زمان انکوباسیون آن ها افزوده شده و قدرت جوجه در آوری آن ها ۴ درصد کاهش خواهد یافت.

جدول ۴-تاثیر مدت نگه داری تخم ها در دمای ۲/۱۸ درجه سانتی گراد بر جوجه در آوری و دوره انکوباسیون.

اگر کیفیت پوسته تخم مرغ ها یکسان باشد، در این صورت معمولا قدرت جوجه در آوری تخم مرغ های پیر  بهتر از قدرت جوجه در آوری تخم مرغ های جوان حاصل از مرغ های جوان خواهد بود. از طرفی تخم حاصل از مرغ هی جوان بیش از از تخم تولید شده از مرغ های پیر قابل نگه داری هستند و تخم مرغ های گله پیرتر بلافاصله پس از تولید باید داخل دستگاه قرار کیرند برای جلوگیری از کاهش سریع رطوبت تخم های بارور در یک دوره طولانی مدت می توان از محفظه هیای پلاستیکی (یا مواد مشابه) برای نگه داری تخم ها استفاده کرد. این محفظه ها معمولا طوری طراحی شده اند که هوای داخلی را به راحتی از دست نمی دهند در این موارد برای اطمینان بیشتر در حفظ کیفیت تخم مرغ ها معمولا گاز نیتروژن را به هوای اطراف تخم مرغ ها تزریق می کنند. بعد از چند ساعت رطوبت برخاسته از تخم مرغ ها باعث افزایش رطوبت هوای اطراف می شود و در نتیجه تبخیر بعدی از تخم مرغ ها انجام نمی گیرد. در این حالت کیفیت جوجه در آوری تخم مرغ هابرای مدت طولانی حفظ می شود. به این منظور ابتدا پوسته تخم مرغ را با مواد مناسبی ضد عفونی می کنند. سپس دمای دمای تخم مرغ ها را به ۳/۱۸ درجه سانتی گراد رسانده و تخم مرغ ها را در کارتن های مخصوص و سپس محفظه پلاستیکی گذاشته، گاز نیتروژن را وارد نموده و سپس درب محفظه را می بندند. تخم مرغ های پلاستیک شده باید در دمای ۳/۱۸ درجه سانتی گراد نگه داری شوند.

در دوره نگه داری کمتر از ۱۰ روز، تخم مرغ ها بایدروی انتهای کوچکشان  روی سبد ها و یا شانه ها قرار گیرند. وقتی تخم مرغ ها بیش از ۱۰ روز نگه داری می شوند، اگر انتهای کوچک تخم مرغ ها را به طرف بالا قرار دهند قدرت جوجه در آوری آن ها کمتر آسیب خواهد دید. اگر تخم ها برای مدت کمتر از یک هفته انبار شوند، چرخش آن ها چندان ضروری نیست، اما در دوره های طولانی تر چرخاندن تخم مرغ ها به اندازه ۹۰ درجه از یک پهلو به پهلو دیگز باعث بهبود قدرت جوجه در آوری آن ها و حفظ سلامت جنین خواهد شد.

شاید برخی بپرسند که چگونه تخمرغ ها را در دوره نگهداری بچرخانیم؟ برای این کار تخم مرغ ها را روی یک کارتن تخم مرغ روی شانه ها قرار داده و یک آجر یا بلوک ۲۵ سانتی متری، زیر یک انتهای آن ها قرار می دهند. روز بعد، آجر را برداشته و آن را زیر انتهای دیگر کارتن قرار می دهند و به این ترتیب تخم ها با زاویه ۹۰ درجه به صورت روزانه جا به جا شده و می چرخند.

پیش انکوباسیون به معنای آن است که تخم مرغ ها پیش از این که در انبار نگهداری قرار گیرند، مدت ۶ تا ۸ ساعت در درجه حرارت ۲/۳۸ سانتی گراد قرار گیرند، سپس سرد شده و دمای آن ها به دمای انبار نگهداری می رسد. برخی معتقدند که اگر تخم مرغ های نطفه دار تحت عملیات پیش انکوباسیون قرار گیرند، درصد جوجه در آوری آن ها ۱ تا ۲ درصد افزایش می یابد. اگرچه ممکن است این روش مزایایی داشته باشد ولی باعث افزایش هزینه های نگه دار تخم ها خواهد شد و در این مورد حتما باید ملاحظات فنی و اقتصادی مد نظر قرار گیرد.

۵- چیدن تخم ها در دستگاه ستر
مدت جوجه کشی در مرغ ۲۱ روز است که در ۱۹ روز اول تخم ها در دستگاه ستر نگهداری و انکوبه می شوند. تخم مرغهای قابل جوجه کشی نباید بلافاصله بعد از انبار ذخیره تخم ها به دستگاه ستر انتقال یابند، زیرا دمای تخم ها در اتاق نگهداری پایین تر از اتاق ستر است و این تفاوت دما باعث ایجاد شوک حرارتی و عرق کردن تخم مرغ ها می شود و این فرآیند درصد جوجه در آوری تخم ها را به شدت کاهش می دهد.

تخم ها باید ابتدا در سالن انکوباتور و قبل از قرار دادن در دستگاه ستر گرم شوند. با توجه به این که تخم ها در انبار در چه درجه حرارتی نگهداری شده اند، پیش گرم کردن آن ها ممکن است ۴ تا ۶ ساعت طول بکشد. در این مرحله باید دمای تخم ها به تدریج افزایش یافته و دمای نهایی سالن نباید از ۹/۲۳ سانتی گراد بیشتر باشد، زیرا در این دما رشد جنین شروع می شودا. قرار دادن تخم مرغ های سرد در دستگاه ستر علاوه بر ایجاد شوک حرارتی در تخم ها معمولا باعث کاهش درجه حرارت ماشین جوجه کشی نیز می شود. این محیط خنک نه تنها زمان جوجه در آوری را در تخم مرغ های جدید به تغییر می اندازد، بلکه قدرت جوجه در آوری تخم مرغ هایی که قبل از انکوباتور قرار داشته اند را نیز کاهش می دهند.

حدود ۱۲ تا ۲۴ ساعت قبل از قرار دادن تخم ها در دستگاه ستر باید دستگاه را روشن نمود. این کار باعث گرم شدن اتاق ستر و تامین دمای لازم برای تخم ها خواهد شد. از طرفی در این مدت از نحوه عملگرد صحیح سیستم های کنترل دما، تنظیم رطوبت و تهویه دستگاه اطمینان حاصل می شود. خلاصه اقدامات لازم برای چیدن تخم ها در دستگاه ستر به شرح زیل است:

قبل از چیدن تخم ها درون تخم ها باید تمیز و عاری از گرد و غبار یا اشیای خارجی باشد. فن ها و وسایل گرمایشی باید به خوبی عمل کنند و هر گونه نقص احتمالی باید قبل از چیدن تخم ها برطرف شود. دریچه های ورود و خروج هوا باید کنترل شده و زا باز بودن آن ها باید مطمئن شد. در همان ابتدا باید از قرار دادن تخم مرغ های ترک خورده و یا بد شکل درون شانه ها اجتناب شود و این گونه تخم ها حذف گردند. تخم مرغ ها باید طوری در شانه ها قرار گیرند که نوک تیز آن ها رو به پایین قرار گیرند. نحوه استقرار شانه ها در دستگاه باید به گونه ای باشد که ردیف های تخم مرغ به صورت افقی قرار گیرند که در هنگام گردش از شانه خارج نشوند. قبل از قرار دادن شانه های تخم مرغ در دستگاه ستر، باید دستگاه خاموش شود و پس از چیدن همه تخم ها در دستگاه باید ابتدا درب دستگاه را بسته و حدود نیم ساعت بعد دستگاه را روشن نمود.

در ۱۹ روز اول دوره جوجه کشی، نسبت به دو روز آخر درجه حرارت بالاتری مورد نیاز است. صفر فیزیولوژیک درجه حرارتی است که در کمتر از آن رشد جنین متوقف شود و بالاتر از آن رشد شروع شود. اغلب تحقیقات، صفر فیزیولوژیک را برای مرغ در حدود ۹/۲۳ درجه سانتی گراد بیان می کنند. در صورت افزایش درجه حرارت به بالاتر از حد مجاز، طول دوره انکوباسیون کوتاه شده و با کاهش درجه حرارت دستگاه، طول دوره انکوباسیون بیشتر می شود. اگر درجه حرارت بالاتر و یا پایین تر از دمای مجاز برسد باعث ضعف جنین و تولید جوجه های با کیفیت نا مطلوب خواهد شد. درجه حرارت مناسب برای همه تخم مرغ ها یکسان نیست و و عوامل گوناگون نظیر اندازه تخم مرغ، کیفیت پوسته، سویه و نژاد مرغ، مدت زمان نگهداری تخم مرغ قبل از انکوباسیون و رطوبت هوا در دوره انکوباسیون در دمای انکوباسیون موثرند.از آن جا که معمولا تخم مرغ ها شرایط متفاوتی از نظر  موارد فوق دارند، لذا درجه حرارت مناسب دوره جوجه کشی باید به صورت میانگین محاسبه شود. درجه حرارت بدن مرغ تخم گار بین ۶/۴۰ تا ۷/۴۰ متغیر است. در ۲۲ ساعت اول پس از تشکیل نطفه تقسیمات سلولی متعددی انجام می گیرد و درجه حرارت مناسب در این مرحله برای رشد جنین در حدود درجه حرارت بدن مادر است. در ۱۹ روز اول دوره انکوباسیون در دستگاه ستر اگرچه درجه حرارت مناسب با توجه به نوع دستگاه انکوباتور جزیی فرق می کند ولی معمولا درجه حرارت مناسب این دوره حدود ۶/۳۷ درجه سانتی گراد است.

برای رشد جنین و تبدیل آن به جوجه ای با اندازه طبیعی، تبادل رطوبت بین محتویات تخم مرغ و محیط اطراف باید در یک دامنه مشخص تنظیم شود. وقتی آب تخم مرغ به سرعت تبخیر می شود، جوجه تولید شده کوچک تر از حد طبیعی خواهد شد و در صورتی که تبخیر آب از تخم مرغ کند تر از حد طبیعی انجام شود، جوجه تولید شده بزرگ تر از حد طبیعی خواهد بود. اگر رطوبت نسبی خیلی زیاد باشد، تعادل بین تشکیل آب متابولیک و تبخیر آب از سطح پوسته به هم خورده و جنین داخل تخم غرق خواهد شد. در جوجه کشی تخم مرغ به روش مصنوعی، رطوبت دستگاه ستر باید در حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد باشد. بررسی ها نشان می دهد که وقتی تخم مرغ ها با اندازه و کیفیت متوسط در رطوبت نسبی ۵۰ تا ۶۰ درصد در دستگاه قرار می گیرند، در مدت ۱۹ روز دوره جوجه کشی حدود ۱۲ درصد از وزن اولیه را از دست می دهند (تقریبا روزانه ۶۳/۰ درصد). کاهش وزن تخم ها در دوره جوجه کشی معیار مناسبی برای سنجش عملگرد مناسب مدیریت جوجه کشی است. تنها راه تعیین میزان کاهش وزن تخم مرغ در طی دوره انکوباسیون، وزن کردن تخم مرغ ها است. توزین سینی های ستر همراه با تخم مرغ ها و محاسبه در صد کاهش وزن تخم مرغ ها در مراحل مختلف انکوباسیون باید بخشی از برنامه های جوجه کشی باشد. در اغلب موارد، اولین محاسبه کاهش وزن تخم مرغ ها نشان می دهد که رطوبت نسبی ستر ها خیلی کم است، آب تخم مرغ ها به سرعت تبخیر می شود و خیلی سریع از وزن آن ها کاسته می شود. محاسبه وزن سینی ها نیز تغییرات زیادی را نشان می دهد. مطالعه دقیق جدول این بخش اهمیت کنترل و تنظیم رطوبت نسبی را در دوره انکوباسیون مشخص خواهد کرد.

برای محاسبه کاهش وزن تخم مرغ ها می توان ابتدا یک سینی خالی انکوباتور را وزن کرد. سپس سینی را با تخم مرغ پر کرده  و وزن سینی و تخم مرغ را نیز به دست آورد. در مرحله بعد با کسر کردن وزن سینی خالی از وزن مجموع سینی و تخم مرغ، وزن خالص تخم مرغ ها به دست می آید. با تقسیم کردن وزن تخم مرغ ها تعداد کل آن ها وزن متوسط هر تخم مرغ بر حسب گرم تعیین خواهد شد. در مراحل مختلف دوره انکوباسیون نیز می توان ابتدا تخم مرغ های شکسته و ترک خورده را با تخم مرغ های مشابه از یک سینی دیگر جایگزین کرده ، سپس مجموع سینی و تخم مرغ را توزین کرده، وزن سینی خالی را از آن کسر کرده و وزن خالص تخم مرغ ها را به دست می آورد. اگر درصد کاهش وزن تخم مرغ ها نسبت به وزن ابتدایی آن ها محاسبه شده و این درصد بر کل روز های انکوباسیون تقسیم شود، درصد کاهش وزن روزانه تخم مرغ ها به دست می آید. با توجه به وزن اولیه تخم مرغ ها ارقام به دست آمده را با جدول استاندارد می سنجند و از این مقایسه می توان به نحوه مدیریت جوجه کشی  و به خصوص کنترل دما و رطوبت دستگاه پپی برد. رطوبت نسبی را می توان به وسیله مقایسه درجه حرارت های نشان داده شده روی دماسنج های حباب مرطوب و خشک محاسبه کرد. دماسنج با حباب خشک به طور معمول درجه حرارت های هوا را نشان می دهد. دماسنج با حباب مرطوب، یک دما سنج معمولی است که در آن حباب با یک فتیله مرطوب با پوشیده شده است. برای تعیین درصد رطوبت نسبی بایداز اختلاف دمای این دو دماسنج و تطبیق آن با جدول استاندارد استفاده کرد.